زمانی که صحبت از آلزایمر به میان می‌آید، بیشتر افراد ذهنشان به سمت «فراموشی» می‌رود. اما این بیماری، مساله ای گسترده‌تر از جا گذاشتن وسایل یا به یاد نیامدن نام‌هاست. آلزایمر به‌تدریج سلولها و شبکه‌های عصبی مغز را تخریب می‌کند و علاوه بر حافظه، بر احساسات، رفتار و توانمندیهای روزمره فرد هم سایه می‌اندازد. امروزه میلیون‌ها نفر با این بیماری زندگی می‌کنند و بر اساس پیش‌بینی‌ها، با افزایش طول عمر و سالمندی جمعیت در جهان، تعداد بیماران رو به افزایش است.

آغاز آلزایمر اغلب با فراموشی‌های کوچک همراه است اما در ادامه، طیف وسیعی از مشکلات دیده می‌شود که شاید کمتر شناخته شده باشند. از جمله آنها می تواند پرخاشگری و عصبانیت‌های غیرمنتظره باشد. بیمار ممکن است حتی در شرایط ساده، واکنشی شدید نشان دهد. سوءظن و بدبینی دیده می شود. گاهی بیمار تصور می‌کند چیزی دزدیده شده یا اطرافیان قصد آسیب به او را دارند. توهمات بینایی یا شنیداری به صورت دیدن افراد خیالی یا شنیدن صداهایی که وجود ندارند، همچنین رفتارهای تکراری و عجیب و غریب مثل پرسه‌زنی بی‌هدف یا دست‌کاری مداوم اشیاء، نوسانات خلقی مثل افسردگی و غم عمیق، اضطراب یا خنده و گریه ناگهانی، ناتوانی در انجام فعالیت‌های ساده از پوشیدن لباس تا آماده کردن چای دیده می شود. این علائم نشان می‌دهد آلزایمر بیماری‌ای است که می‌تواند شخصیت و سایر توانمندیهای فرد را هم دگرگون کند.

نقش کاردرمانی

با وجود آنکه هنوز دارویی برای درمان قطعی آلزایمر وجود ندارد، اما روش‌های توانبخشی می‌توانند روند بیماری را کندتر کنند و کیفیت زندگی را افزایش دهند. در میان این روش‌ها، کاردرمانی جایگاه ویژه‌ای دارد. کاردرمانی علمی است که تلاش می‌کند توانایی‌های باقی‌مانده فرد حفظ شود و استقلال او هرچه بیشتر ادامه یابد. این رشته نه تنها بر خود بیمار متمرکز است، بلکه به خانواده و مراقبان هم آموزش و حمایت لازم را ارائه می‌دهد.

برنامه‌های کاردرمانی بر اساس مرحله بیماری و شرایط فرد طراحی می‌شوند و اهداف گوناگونی دارند که شامل:

•  تقویت توانمندیهای شناختی: تمرینات حافظه، بازی‌های فکری و کار با عکس‌های قدیمی (خاطره درمانی) برای فعال نگه داشتن مغز
• افزایش استقلال: آموزش و تمرین فعالیت‌هایی مانند پوشیدن لباس یا استفاده از ظروف غذا
• مدیریت علائم رفتاری: طراحی فعالیت‌های آرام‌بخش برای کاهش بی‌قراری یا پرخاشگری
• اصلاح محیط زندگی: ایجاد خانه‌ای ایمن و منظم با نور کافی و وسایل برچسب‌گذاری‌شده
• تداوم ارتباط اجتماعی: فعالیت‌های گروهی، موسیقی و هنر برای جلوگیری از انزوا
• کاهش فشار بر خانواده: آموزش راهکارهای برخورد با رفتارهای چالش‌برانگیز و پیشگیری از خستگی مراقب

نقش کاردرمانی با تکیه بر مراحل بیماری:

مرحله آغازین: تمرکز بر آموزش روش‌های جبرانی مثل استفاده از تقویم یا تلفن همراه و حفظ استقلال نسبی

مرحله میانی: تکرار فعالیت‌های ساده، ساختاردهی به برنامه روزانه و آموزش گسترده به خانواده

مرحله پیشرفته: فراهم کردن آرامش، پیشگیری از مشکلات جسمی مانند زخم بستر و استفاده از محرک‌های حسی آرام‌بخش

کاردرمانگران همچنین در زمینه های زیر به خانواده ها کمک می کنند:

1. چگونه به جای درگیری، با آرامش به پرخاشگری پاسخ دهند

2.  چطور محیط را برای جلوگیری از خطر و سردرگمی ایمن کنند

 3. چرا مراقبت از خودشان به اندازه مراقبت از بیمار اهمیت دارد

نگاهی به آینده

با رشد جمعیت سالمندان، احتمال ابتلا به آلزایمر در سال‌های آینده بیشتر خواهد شد. آگاهی عمومی و دسترسی به خدمات کاردرمانی می‌تواند تفاوت بزرگی در کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌هایشان ایجاد کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگر توانبخشی از مراحل اولیه آغاز شود، بیماران مدت بیشتری استقلال خود را حفظ می‌کنند و کیفیت زندگی بالاتری خواهند داشت.

در پایان تاکید روی این نکته مهم است که زندگی با آلزایمر ممکن است دشوار باشد، اما با حمایت علمی، تخصصی و انسانی می‌توان آن را باکیفیت‌تر ادامه داد.

دکتر سحر قنبری، عضو هیات علمی گروه کاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی شیراز